Dit was het Watersymposium 'Van weerbarstig tot weerbaar'

Op 20/10/25 vierden we het 25 jarige jubileum van de Europese landschapsconventie.
Met meer dan 300 mensen van verschillende organisaties waren we samen in Brussel om ons te buigen over de soms weerbarstige praktijk op weg naar een weerbaar (spons)landschap.

Een terugblik op deze dag in woord en beeld.

De wereldwijde wateruitdaging

Henk Ovink, onder andere voorzitter van het experten panel hoogwaterbeveiliging, schetste de globale toestand van hoe we omspringen met water en welke trends er op wereldvlak zijn in waterproblematiek. Water raakt en verbindt ons allen. Daarnaast een boodschap van hoop richting lokale gebiedswerkers “als u denkt dat lokaal werken lastig is, bedenk dan dat dit op globaal vlak nog vele malen lastiger is.”

Wetenschap en realiteit hand in hand

Professor Patrick Willems vulde aan en vertaalde naar de lokale problematieken. Met de nodige cijfers en grafieken bood hij het wetenschappelijk kader, drukte onze neus op de feiten (o.a. recente gegevens van het departement Omgeving inzake verhardingstoename) en maakte hij de link naar de lokale waterbalans. Heldere doelen, opschaling en natuurgebaseerde oplossingen moeten de sleutels zijn in toekomstig Blue Dealwerk. Daarbij is de vertaling naar een groter publiek essentieel omdat we het verhaal nog te veel aan elkaar vertellen.

Praktijkvoorbeelden uit het veld

Drie interessante duopresentaties illustreerden vervolgens de (soms weerbarstige) praktijk.

Living Lab Herk- en Mombeek

Joep Fourneau (Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren) en Bram Vandemoortel (Architecture Workroom Brussels) gaven inzage in het lokale traject dat leidde tot een gedragen sponsactieplan in het living lab Herk- en Mombeek. De metafoor van de badkuip (infiltreren & drainage stoppen) vormt hierin de rode draad. Dit project kan als voorbeeld voor Vlaanderen gezien worden om operationele doelen vast te stellen voor een (hydro)logisch geheel.

De kracht van coalities en Europese steun

Ine Soenen (provincie West-Vlaanderen), Didier Soens (provincie Antwerpen) en Lander Wantens (Natuurpunt) vertelden over de kracht van participatieve trajecten en de meerwaarde van Europese financiering om de lokale gebiedscoalities naar een hoger niveau te tillen. We leerden over de slag Gent-Brugge, dat de landbouwtransitie een totale transitie inhoudt en dat als je wil winnen met scrabble, je best eens in de West-Vlaamse poldernamen duikt. Lander vulde tenslotte de meerwaarde van dergelijke projecten aan voor het herstel van waardevolle natte natuur.

Samenwerken met landbouwers

In Sint-Gilis-Waas heeft milieuambtenaar Martin goed begrepen dat je als overheid een belangrijke taak hebt, maar niet als enige. Vanuit het hemelwaterdroogteplan groeide het idee om de waterproblematiek aan te pakken in het hogerop gelegen landbouwgebied. Samen met Maarten van Boerennatuur gingen ze aan de slag om landbouwers te informeren, bevragen en ontzorgen. Zo werden er verschillende stuwen geplaatst die in de toekomst een win-win opleveren voor de gemeenschap en landbouwproductie.

Na een verfrissende middagpauze waarin tal van standen (Natuurpunt, Waterland vzw, Aquafin en de VVP) bezocht konden worden, men de filmloop kon bekijken in de grote zaal en samen nieuwe projecten kon smeden aan de interactieve waterkaart, verzamelde iedereen voor een woord van onze minister van leefmilieu, Jo Brouns.

Ministeriële blik op de toekomst

Vlaanderen zal de lokale inzet en gebiedswerking blijven ondersteunen via de nieuwe Blue Deal doordat men strategische gebieden heeft aangeduid en 100 miljoen euro extra vrijmaakte voor gebiedsgericht werk. “Water is een collectieve verantwoordelijkheid, zo formuleerde de minister, waarbij we zeker de kwaliteit niet uit het oog mogen verliezen.” De minister identificeerde twee belangrijke bouwblokken: concrete sponsdoelen in het belang van natuur en gebiedscoalities. “Want wat je doet, doe je samen”, besloot hij.

Een oproep tot concrete sponsdoelen

Gouverneur Cathy Berx zette vervolgens de puntjes op de i. Want je kan wel sponsdoelen voorop stellen, maar die moeten helder en concreet zijn. Ze moeten er toe leiden dat we met z’n allen een duidelijke stip aan de horizon zien en hierheen werken. Want hetgeen op dit moment gebeurt, weegt op onze welvaart en veiligheid. We hebben nog een weg te gaan om een weerbaar waterland te worden. Hiervoor hebben we échte sponsdoelen nodig die geïntegreerd en taakstellend zijn. Na een close reading van de relevante passages uit de Blue Dealnota, riep zij op tot een kader stellend Vlaanderen dat er zo voor zorgt dat we met z’n allen de juiste richting uit werken. Daarnaast geeft de kaderrichtlijn water een heldere afbakening voor waterkwaliteitsdoelen. De vraag welke doelstellingen we hier waarachtig willen halen werd in ons midden gelegd. Want voldoende goed en gezond water is voor eenieder essentieel. “Om het vraagteken in een voorzichtig punt of zelfs uitroepteken te veranderen is in eerste instantie Vlaanderen aan zet om hierna het werk te laten uitvoeren door de kundige organisaties en personen die lokaal aan de slag zijn.”

Praktijkvoorbeelden uit het veld

Hierna volgden opnieuw drie duopresentaties waarin de praktijk geïllustreerd werd.

De Vrouwvliet: schakelen in partnerschap

Myrtle Verhaeven (Regionaal Landschap Rivierenland) en Katrien Piessens (bekkencoördinator Dijle-Zenne) gaven inzicht in de manier waarop een integraal project zorgt voor een lange termijn coalitie in de vallei van de Vrouwvliet. De gouden tandem tussen bekkensecretariaat en regionaal landschap zorgt hier voor een coalitie die uitvoert, terugkoppelt en schakelt op de momenten dat het mogelijk is. Schakelen wanneer het nodig is, blijkt niet evident en blijft afhankelijk van beschikbare middelen. De verantwoordelijkheid wordt in dit gebied gedeeld, waardoor de vele partners in de coalitie actief betrokken zijn.

Het Donkmeer: met water hoog en laag in het landschap verbind

Dijkgraaf Karel D'hooghe (Dijkgraaf Polder tussen Schelde en Durme) en Koen De Rijck (Regionaal Landschap Schelde-Durme) schetsten hoe ze in de omgeving van het Donkmeer aan de slag gingen om via water hoog en laag in het landschap te verbinden. De hoger gelegen dekzanden vormen een ideaal infiltratiepunt met een belangrijk effect op de waterkwaliteit. Recreatie in het Donkmeer en natte natuur worden op die manier veilig gesteld voor de toekomst toe. Een project met vele aspecten en vaak best ingewikkeld. Het vertrekpunt hier is de jarenlange terreinkennis, aanwezig bij de polder. Wetenschappelijke opschaling is wenselijk, maar duur.

De Brabantse Wouden: de kracht van bronnen

Steven Vanonckelen (Nationaal Park Brabantse Wouden) en Stijn Diels (Regionaal Landschap Dijleland) toonden dan weer de verbindende kracht van bronnen in het gebied van de Brabantse Wouden. Nationaal Park en Regionaal Landschap kunnen elkaar versterken. Steven legde ook de nadruk op wetenschappelijk burgeronderzoek in samenwerking met Waterland vzw. Zuiver bronwater is tegenwoordig onbekend en onbemind. Samen proberen ze hierin verandering te brengen en dit op de Vlaamse waterkaart te zetten.

Reflectie aan de tafel van Ann De Bie

Onze schitterende moderator van de dag, Ann de Bie, nodigde tenslotte 6 sprekers uit rond haar tafel. Henk Ovink, Joachim Declerck, Tom Dehaene, Cathy Berx, Patrick Willems en Bas Van der Veken reflecteerden samen.

Rode draden in het gesprek waren de kracht van samenwerking en de rol van gebiedscoalities, die aan een gemeenschappelijk doel werken: sponslandschappen creëren.

Regionale landschappen zijn in feite permanente gebiedscoalities, die op maat van de streek verschillende rollen opnemen om dat doel te bereiken. Provincies spelen hun rol in de samenwerking door terreinkennis te combineren met data, beleid en budgetten.

Het gaat over praktijken in ontwikkeling, die vanuit hun ervaringen het beleid moeten beïnvloeden. De samenwerking op het terrein zou vertaald moeten worden in beleid: verkaveling van bevoegdheden en budgetten afschaffen en samenbrengen voor het werk aan sponslandschappen.

Er is een hoge urgentie en de complexiteit ervan kan blokkeren. Het echte werk dat vandaag getoond is, biedt een alternatief voor de traditionele aanpak, die niet meer werkt. Vandaag was een vorm van verslaglegging: wat werkt en wat niet? Die inspiratie en bewijskracht dat deze aanpak werkt en nodig is, kan weer doorwerken naar andere niveaus, met name het Europese.

Tenslotte, een boodschap van elke panellid:

• Samenwerken en heel het landschap gebruiken om sponzen te creëren. Daar moet het beleid ook op inzetten.
• Met optimisme actief blijven.
• Meer van dit overal in Vlaanderen met gebiedsfondsen, zodat je op lange termijn kan werken aan de stip aan de horizon.
• Sponslandschappen zijn kerntaken, het is niet óf landbouw óf water óf natuur. Met de kerntaak ‘sponslandschappen’ kunnen we heel veel budgetten herschrijven. Weg met de verkaveling van budgetten om ze hierna weer samen te gaan leggen.
• Volhouden, opschalen, op naar een weerbaar waterland.
• Voeg een vorm van lef toe aan de krachtige bescheidenheid die we gezien hebben. Bindt ambities samen en zo kan wat hier gebeurt de norm worden.

Conclusie van de dag

Sponslandschappen zijn van niemand en dus van iedereen:  Sponslandschappen voor het leven!

Een grote dankjewel aan onze medeorganisatoren en partners, de Vereniging Vlaamse Provincies en Architecture Workroom Brussels!

Deze dag werd mogelijk gemaakt door de financiële steun van de Vlaamse Overheid en dankzij de samenwerkingsovereenkomst tussen de 18 Regionale Landschappen en 3 Vlaamse administraties: Agentschap voor Natuur en Bos, de Vlaamse Milieumaatschappij en de Vlaamse Landmaatschapij.