Woeste Hoogten: ontginninshoeves en landschapsverandering - Regionaal Landschap Meetjesland & Leievallei

Het resultaat is een landschap dat doorheen de geschiedenis aanzienlijke veranderingen heeft ondergaan, met name in de middeleeuwen. Grote ontginningshoeves werden toen opgericht door abdijen en andere machthebbers. Vandaag zijn daar nog steeds sporen van bewaard. Met een gloednieuwe maquette, een podcast en een fiets- en wandelbrochure vertellen we binnenkort het verhaal van onze landschapsontwikkeling.

Het gevormde landschap: de cuesta Oedelem-Zomergem

Een belangrijke vormende kracht in onze streek is de formatie van de cuesta Oedelem-Zomergem. Een cuesta, oftewel een heuvelrug, kenmerkt zich door een steil front, het cuestafront, en een geleidelijke helling, de cuestarug, met een maximale hoogte van 29 meter. De oorsprong van deze cuesta gaat terug tot 50 miljoen jaar geleden, toen afwisselend zanden kleilagen werden afgezet door de zee. De hardheid van de kleilagen zorgde ervoor dat deze met een flauwe helling aan de oppervlakte kwamen. De zachtere zandlagen erodeerden sneller, waardoor het steile cuestafront ontstond. Dit reliëf is duidelijk voelbaar en op sommige plaatsen zelfs goed zichtbaar, zoals bij de Kampel van Kleit.

Impact op dorpen en landschapsontginning

De ontstaansgeschiedenis van dorpen en de ontginning van het landschap zijn sterk beïnvloed door de aanwezigheid van de cuesta. Dorpen zoals Zomergem, Ursel, Knesselare en de drie ontginningshoeves Papinglo, Drongengoed en Burkel liggen allemaal op hoger gelegen plekken in het landschap, gevormd door deze heuvelrug.

Woeste gronden

Regionaal Landschap Meetjesland & Leievallei werkt samen met de Universiteit Gent, Toerisme Meetjesland en studiebureau Madoc om het ontginningsverhaal op een boeiende manier te vertellen. Bij de Universiteit Gent zetten professor historische archeologie Wim De Clercq en doctor Maxime Poulain hun schouders mee onder het project. Vanuit de Universiteit Gent investeren ze immers al jaren in het archeologisch onderzoek van deze regio. Deze vormt namelijk een uitstekende casus om de wisselende en soms moeilijke relatie tussen mens en natuur doorheen de eeuwen te bestuderen.

“De cuesta, met zijn oeroude en moeilijk bewerkbare kleibodem, oefende reeds vroeg een grote aantrekkingskracht uit op de mens. In de Romeinse tijd werd bijvoorbeeld al lokale klei gewonnen voor het maken van aardewerken potten en dakpannen en zien we dat ook bewoning langzaamaan de flanken van de heuvel opklimt. Een grootschalige ontginning komt er pas in de middeleeuwen. Door de groei van onze steden is er op dat moment namelijk een grote nood aan brandstof, voedsel en wol die als grondstof van de lakenhandel in kledij moest voorzien. Om hieraan tegemoet te komen, lieten abdijen, wereldlijke heersers en lokale boeren hun oog vallen op enkele natte heidegronden ten noorden van Eeklo en op die opvallende hoogte van de cuesta.

Omdat de nood hoog was, sloeg men de hand aan de ploeg om ook deze meest moeilijke gronden te ontginnen. Daarom werden vanuit enkele abdijen enkele grote ontginningshoeves gesticht, bijvoorbeeld de Papinglohoeve, de Huysmanhoeve, de Burkelhoeve en de Drongengoedhoeve. De ontginning van die woeste gronden is echter een verhaal van vallen en opstaan. Middeleeuwse landbouwtechnieken bleken niet opgewassen tegen de zware, zure kleigrond en ook de demografische en economische motor begint in de late middeleeuwen te sputteren. De ontginningsgolf komt daarom al snel tot stilstand en de hoeves raken in onbruik en verval. In de 18de eeuw gooide men het uiteindelijk over een andere boeg en werd volop ingezet op bosbouw. Dit bos werd op een heel systematische wijze aangelegd en resulteerde in het kenmerkende dambordpatroon dat vandaag nog steeds te herkennen valt in het landschap. In de 19de eeuw bieden nieuwe landbouwtechnieken de mogelijkheid om de vele velden en bossen alsnog om te zetten in vruchtbare akkers. Door de aanleg van enkele vliegvelden in de 20ste eeuw kreeg de cuesta voor het eerst ook een nieuwe, militaire functie. Deze miljoenen jaren oude hoogte bepaalde dus niet alleen het verre verleden maar ook onze recente geschiedenis. Allicht is de strategische rol van de cuesta nog niet snel uitgespeeld en verdient deze, samen met de omliggende regio, de nodige wetenschappelijke aandacht.”

“Met Toerisme Meetjesland richten we ons op bewuste reizigers die méér willen dan alleen maar mooie wandelingen en fietstochten. We willen hen het verhaal achter het Meetjeslandse landschap laten ontdekken, hen laten stilstaan bij wat anders onopgemerkt zou blijven. Daarom past Woeste Hoogten perfect bij onze visie. We stellen dan ook met plezier onze knooppunten ter beschikking voor dit project, zodat bezoekers via fietstochten en wandelingen de rijke ontstaansgeschiedenis van het Meetjesland kunnen ervaren.”

Emma De Smet, campagnemanager bij Toerisme Meetjesland

Fiets- en wandelbrochure

De brochure biedt twee fietslussen aan: de langste route is ongeveer 59 km lang en start bij het Provinciaal Streekcentrum Huysmanhoeve. De tweede fietsroute is ongeveer 48 km lang en begint in Ursel Dorp. Beide routes volgen grotendeels het knooppuntennetwerk, maar je zal ze ook gratis kunnen downloaden voor gebruik op je GPS-toestel.

Daarnaast is er een stevige wandellus van ongeveer 14 km, die begint bij de parking Krakeel langs de Drongengoedweg op de grens Knesselare-Maldegem. Met de ErfgoedApp zal je zowel de wandel- als de fietslussen kunnen volgen en ze biedt tevens handige ondersteuning tijdens je tocht.

Maquette in provinciaal streekcentrum Huysmanhoeve

Komend voorjaar vertelt een maquette in de Huysmanhoeve het verhaal van de landschapsontwikkeling in onze streek. Geluid en projectie brengen de maquette op indrukwekkende wijze tot leven. Een bezoekje is absoluut de moeite waard! De maquette zal te bezichtigen zijn tijdens de openingsuren van de Huysmanhoeve.

Podcasts

In de podcastreeks van vijf afleveringen vertelt professor historische archeologie Wim De Clercq van de Universiteit Gent de geschiedenis van de cuesta Oedelem-Zomergem. De reis begint 50 miljoen jaar geleden en maakt tussenstops in de Romeinse tijd, de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd.

De ideale plekken om naar de afleveringen te luisteren bevinden zich in het landschap zelf. Tijdens de wandel- en fietsroutes kom je deze luisterpunten tegen. Bovendien is de volledige podcastreeks binnenkort ook beschikbaar via Spotify en de ErgoedApp!

Fotorealistische tekeningen

De Huysmanhoeve, Drongengoedhoeve en Papinglohoeve zijn drie prachtige trekpleisters in onze streek. Maar hoe zagen deze ontginningshoeves er vroeger uit? Om een beeld van het verleden te schetsen, laten we van elk van deze hoeves een reconstructietekening maken. Deze tekeningen zullen niet alleen op de locaties zelf te bewonderen zijn, maar ook via de Erfgoedapp. Dankzij de expertise van de Universiteit Gent kunnen we op basis van onze huidige historische en archeologische kennis een zo realistisch mogelijk beeld creëren van hoe deze hoeves er in de middeleeuwen kunnen hebben uitgezien.