Hoogstamboomgaarden zorgen voor een gevarieerd, kleinschalig landschap. Daarnaast leveren ze een winst voor de natuur, want ze vormen een bijzonder biotoop voor veel planten en dieren. En bovenal: ze leveren lekker fruit! Het Regionaal Landschap ondersteunt inwoners uit haar werkingsgebied bij de aanleg van een nieuwe hoogstamboomgaard of het beheer van oudere fruitbomen. Daarnaast organiseren we regelmatig kennismakingscursussen waarbij de deelnemers kennismaken met de basisprincipes van aanplant en snoei.
Een hoogstamboomgaard aanleggen of herstellen?
Wij kunnen jou helpen bij zowel het aanplanten als het herstellen van een hoogstamboomgaard.
onderzoeken subsidiemogelijkheden
uitwerking van voorstellen en plannen
advies bij aanplant en rassenkeuze van hoogstamboomgaarden
géén beheerwerken, tenzij het om achterstallig beheer gaat (herstel)
vraag en aanbod van fruit uit de boomgaard op elkaar afstemmen via www.goedgeplukt.be
NIEUW: de samenaankoopactie van Behaag je Tuin. Bestel voordelig je hoogstamfruitbomen tussen 1 september en 31 oktober via www.behaagjetuin.be
Beheer van een hoogstamboomgaard
Wij voeren geen beheerwerken uit van hoogstamboomgaarden, tenzij het om achterstallig beheer gaat. Als je bijvoorbeeld een oude hoogstamboomgaard wil herstellen, dan kunnen wij jou daar bij helpen. Het filmpje hieronder helpt je op weg. Meer info? Bekijk de beheerfiche over de vormsnoei van hoogstamfruitbomen.
Geschiedenis van hoogstamboomgaarden in ons landschap
Tot een flink stuk in de twintigste eeuw had iedere boerderij in onze streek een eigen boomgaard. De kleine hoogstamboomgaard maakte, net als knotbomenrijen en houtkanten, deel uit van het traditionele boerenlandschap. Een hoogstamboomgaard leverde zowel fruit op als gras en schaduw voor het vee. De fruitbomen stonden vlak bij de woning, op de huisweide. Om koeien of jongvee op de weide te houden, groeide er een meidoorn- of hulsthaag omheen.
Het assortiment fruitbomen werd bepaald door de smaak van de bewoners die er veel verschillende rassen in plantten en entten. Vaak ging het om streekeigen en zelfs plaatselijke variëteiten en variaties hierop.
Nu koop je de gewenste variëteit bij de kweker, maar vroeger werden de gewenste rassen vaak door de eigenaar zelf op een sterke, gezaaide onderstam geënt. De hoogstamvruchtbomen groeiden uit tot grote, sterke bomen die relatief weinig onderhoud nodig hebben. Kleinschalige fruitteelt was een nevenactiviteit en de opbrengst diende voor eigen gebruik. Soms werd er een deel van de pacht mee betaald.
Grote hoogstamboomgaarden met appel- en perenbomen kwamen in de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw ook voor. Er werden, in tegenstelling tot de boerenboomgaard, vaak maar een paar rassen aangeplant. Het waren echte bedrijfsboomgaarden. De opbrengst, die vaak op stam werd verkocht, werd verhandeld naar grote steden en werd zelfs tot in het buitenland geëxporteerd. Vooral peren, in die tijd een belangrijke bron van zoetstof, waren in die tijd erg gegeerd. In Landegem, Waarschoot en Sleidinge werden Kraaiperen, Keizerinnen en Kriekperen op grote schaal gekweekt en verhandeld.
Rond 1950 verloor de hoogstamboomgaard haar belang voor de tuinbouw. Gewijzigd consumptiegedrag, intensivering en schaalvergroting hadden ook voor de fruitteelt grote gevolgen. In de jaren ’60 kreeg men zelfs een premie om hoogstamfruitbomen te rooien!
Vandaag wordt ons fruit geïmporteerd of gekweekt in grote laagstamboomgaarden. Daar wordt maar één ras gekweekt op moderne, kleine boomvormen die gemakkelijk te beheren zijn.
De laatste tijd neemt de belangstelling voor de hoogstamboomgaard terug toe. Liefhebbers planten opnieuw fruitbomen en hagen en dragen zo bij tot het behoud van dit unieke landschapselement. Het is een mooie en onderhoudsarme fruitboom voor tuinen en erven. Hoogstamfruitbomen zorgen voor het herstel van een gevarieerd, kleinschalig landschap. En ze leveren ook winst voor de natuur! Hoogstamboomgaarden vormen immers heel bijzondere biotopen waar vele soorten dieren en planten samenleven.
Onder het motto: ‘Oost-Vlaanderen Klimaatgezond!’ biedt de Provincie Oost-Vlaanderen naast de projecten van Regionaal Landschap Meetjesland & Leievallei extra ondersteuning voor de aanplant van een houtkant, bomenrij, hoogstamboomgaard of bos.
Houtige landschapselementen zorgen voor meer biodiversiteit en een gematigder microklimaat. Tegelijk hebben ze een erosiewerend effect, dragen ze bij aan het afremmen en vasthouden van hemelwater en halen ze koolstof uit de lucht. Redenen genoeg om ook een stukje klimaatbestendig landschap te planten.
De Provincie Oost-Vlaanderen ondersteunt aanplantingen met een aanzienlijke impact op het landschap en staat in voor 80% van de kosten. Interesse? Neem contact op met Regionaal Landschap Meetjesland & Leievallei. We bekijken met jou de mogelijkheden op maat en coördineren de uitvoering of levering in samenwerking met de Provincie.
Welke aanplantingen komen in aanmerking?
Bijkomende houtkanten, heggen, bomenrijen en hoogstamboomgaarden:
minimum lengte 100 meter
of aaneensluitende aanplanting van minimum 200 stuks
hoogstambomen: minimum 12 stuks met een plantafstand van 8 à 10 meter
of als deel van een samenhangend open ruimtegebied (bv aaneensluitend valleigebied of bosrijke regio): ook kleinere landschapselementen komen dan in aanmerking
Fruitboomgaarden bieden heel wat kansen voor het verhogen van de biodiversiteit. Al te vaak worden deze niet optimaal benut. We zetten met dit nieuwe project in op de aanleg en het beheer van boomgaarden en hooilanden waarbij, na analyse, met gerichte ingrepen het biodivers karakter versterkt wordt. Dit project is een samenwerking tussen Regionaal Landschap Meetjesland & Leievallei en Natuurpunt en Partners Meetjesland.
De voorbije jaren neemt de belangstelling voor de hoogstamboomgaard terug toe. Liefhebbers planten opnieuw fruitbomen en dragen zo bij tot het behoud van dit unieke landschapselement. Hoogstamfruitbomen zorgen voor het herstel van een gevarieerd, kleinschalig landschap. En ze leveren ook een winst voor de natuur!
Wat zijn de mogelijkheden binnen dit project?
Advies rond inrichting en beheer
Natuurpunt en Partners vzw inventariseert intensief bestaande boomgaarden en hooilanden op aanwezigheid van planten, insecten, vogels, zoogdieren, paddenstoelen… Zo kan de invloed op het rendement van de hooi/graslanden als gevolg van de genomen biodiversiteitsverhogende maatregelen worden bepaald.
Subsidies voor het bewaren of verhogen van zogenaamde 'biodiversiteitsverhogers' (100 % subsidie):
Achterstallig beheer van oude fruitbomen
Aanleg van takkenrillen
Aanplant van hagen of houtkanten
Nestkasten voor mezen, steenuilen of vleermuizen
Insectenhotels
Graven van een poel
Vrijmaken van een gracht
Herwaarderen van een hooiland (om insecten aan te trekken) door aangepast maaibeheer
Themamomenten en educatie in publieke boomgaarden en hooilanden om eigenaars, maar ook anderen, te informeren en te enthousiasmeren om zelf aan de slag te gaan rond beheer en het verhogen van biodiversiteit
Zo zullen we aan de bestaande publicatie 'Van Trezeke tot Keizerin' een hoofdstuk toevoegen met advies rond inrichting en beheer met als doel het creëren en beheren van boomgaarden en hooilanden met een hogere biodiversiteit. Als ambassadeur voor onze streekeigen hoogstamboomgaarden is de steenuil dé geknipte symboolsoort (een van de prioritaire provinciale soorten) voor heel wat ander leven in de boomgaard.
Wie komt in aanmerking?
Droom je van een nieuw aan te leggen hoogstamboomgaard met streekeigen fruitbomen? Hou je ervan dat er zo veel mogelijk leven is in te bespeuren? Ben je particulier, landbouwer of gemeente in ons LEADER-werkingsgebied? Neem dan gerust contact op. Opgelet: we kunnen slechts op zes locaties aan de slag!
Bij de beoordeling hanteren we dan ook een vast aantal selectiecriteria, waar we de aandacht op willen vestigen. Dit zijn zaken zoals de aanwezigheid van bestaande hagen of houtkanten, aantal fruitbomen, grootte van het perceel, locatie, de aanwezigheid van een poel, geen begrazing, nestkasten en dergelijke meer. Bij een nieuwe aan te leggen boomgaard zijn deze zaken niet steeds aanwezig, maar kunnen deze wel worden toegevoegd. Niet enkel het aanwezige groen wordt beoordeeld, maar eveneens nieuw aan te planten/leggen elementen.
